Đòn thuế khiến đồng minh xa rời Mỹ

Mỹ dường như muốn kéo các đồng minh về phía họ khi cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc, nhưng đòn thuế đã đẩy các đối tác ra xa Washington hơn.

Sau thời gian dài đàm phán, Anh và Singapore, hai đồng minh thân cận của Mỹ, hồi cuối tháng 4 cho hay họ vẫn chưa thể giải quyết các bất đồng để đạt thỏa thuận thương mại với chính quyền Tổng thống Donald Trump.

Đây là hai trong số hàng chục quốc gia đang nỗ lực đàm phán để được ông Trump hủy hoặc giảm thuế đối ứng vốn ở mức rất cao, khi thời hạn tạm hoãn 90 ngày sắp kết thúc. Trong thời gian này, chính quyền ông Trump đã kêu gọi các đồng minh, đặc biệt là các nền kinh tế ở châu Âu, cùng hợp lực để siết kiểm soát công nghệ hiện đại và cơ hội thương mại của Trung Quốc.

Tuy nhiên, trong khi Trung Quốc không có dấu hiệu lùi bước, nhiều đối tác của Mỹ không còn chắc chắn về liên minh với Washington dưới chính quyền ông Trump. Đòn thuế "ngày giải phóng" của Mỹ không có sự phân biệt giữa đồng minh hay đối thủ, làm gia tăng mối lo ngại về mức độ tin cậy với Washington giữa lúc thế giới chứng kiến nhiều biến động.

"Bạn bè, đồng minh và đối thủ đều bị Mỹ đối xử như nhau, đều không được tôn trọng. Tình huống này đã trở thành trò chơi mà người thắng được tất", Jeppe Kofod, cựu ngoại trưởng Đan Mạch, nói, thêm rằng tình hình hiện tại "rất khó khăn".

Mối quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh đã xuất hiện những vết nứt ngay cả trước khi áp thuế mới. Ông Trump đã khiến đồng minh châu Âu bất ngờ khi thúc đẩy đàm phán với Nga, phá vỡ thế cô lập mà phương Tây tạo ra dưới nhiệm kỳ của ông Joe Biden. Những ý tưởng về sáp nhập lãnh thổ Greenland và Canada cũng khiến nhiều lãnh đạo đồng minh lo ngại.

Advertisement

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Phó tổng thống JD Vance tại Nhà Trắng ngày 14/4. Ảnh: AP

Thay vì hưởng ứng chính sách của Washington, ngày càng nhiều lãnh đạo ở châu Âu muốn chọn lối đi riêng. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã nói chuyện cùng Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường ngay sau khi Mỹ áp thuế quan. Một hội nghị thượng đỉnh EU - Trung Quốc dự kiến tổ chức vào tháng 7.

EU và Bắc Kinh gần đây cũng nhất trí tái khởi động đàm phán để giải quyết tranh chấp về nhập khẩu xe điện Trung Quốc, mặt hàng bị Liên minh châu Âu áp thuế cách đây vài tháng.

Khi thăm Trung Quốc tháng trước, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez đã kêu gọi châu Âu xem xét lại quan hệ với Bắc Kinh khi khu vực phải tìm cách thích nghi với thực tế mới. Tuyên bố của ông đã nhanh chóng vấp chỉ trích từ Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, người cảnh báo châu Âu rằng hợp tác với Bắc Kinh chỉ là cách "tự làm hại mình".

Khi tiếp đón ông Sanchez, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết châu Âu và Trung Quốc phải "cùng nhau bảo vệ toàn cầu hóa kinh tế và môi trường thương mại quốc tế, cùng chống lại các hành động đơn phương và bắt nạt".

Trong khi đó, các đồng minh và đối tác của Mỹ ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương như Singapore cũng đang cân nhắc những bước đi riêng, khi niềm tin vào Washington bị sứt mẻ vì đòn thuế.

"Ông Trump cho rằng các đồng minh của Mỹ lừa gạt họ nhiều hơn đối thủ", Thitinan Pongsudhirak, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Chulalongkorn ở Bangkok, Thái Lan, nói, cảnh báo thêm rằng Mỹ đang "tự xa lánh đối tác".

Ngay cả với Australia, quốc gia gần gũi với Mỹ cả về văn hóa và chính trị, mối quan hệ song phương cũng đang dần mang tính giao dịch hơn, theo chuyên gia.

"Chính Mỹ đã phá hỏng quan hệ với các đồng minh. Nhưng dù không thể chia sẻ các giá trị theo cách từng làm, chúng tôi vẫn sẽ tiếp tục làm việc về lợi ích chung. Vì vậy, còn quá sớm để tuyên bố mạng lưới liên minh của Mỹ đã chấm dứt", cựu thủ tướng Australia Malcolm Turnbull nói.

Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt bác bỏ quan điểm Mỹ đang khiến đồng minh xa lánh. "Họ cần Mỹ, cũng như mô hình kinh doanh và thị trường của chúng tôi để tồn tại. Và Tổng thống Trump đang sử dụng đòn bẩy đó để mang lại lợi thế cho chúng tôi", bà nói.

Chính quyền Trump dường như cũng tin rằng "Trung Quốc cần Mỹ" và sử dụng đòn thuế lên tới 145% để tăng sức ép buộc Bắc Kinh phải nhượng bộ. Tuy nhiên, Mỹ dường như không lường trước được rằng Trung Quốc sẽ phản ứng một cách cứng rắn với tuyên bố "quyết đấu đến cùng" và không xuống nước, ngay cả khi ông Trump đã dịu giọng rằng sẽ xem xét giảm thuế với Bắc Kinh.

"Các mối liên kết kinh tế vốn được xem như phương thức duy trì ổn định cho mối quan hệ cạnh tranh ngày càng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc. Người ta hiểu rằng hai nước có quan hệ cộng sinh. Nhưng mối quan hệ đó giờ bị đảo lộn", Robert Ward, chủ tịch phụ trách khu vực Nhật Bản của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, nói.

Sau thời gian dài giằng co, Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 2/5 cho biết Mỹ đã tiếp cận nước này để tìm kiếm khả năng đàm phán về mức thuế 145% do Tổng thống Trump áp đặt. Bắc Kinh cũng tuyên bố cởi mở với việc đối thoại. Đây được coi là tín hiệu hạ nhiệt trong cuộc chiến thương mại kéo dài giữa hai nước.

Tuy nhiên, Bộ Thương mại Trung Quốc nhấn mạnh Mỹ cần có hành động nhằm sửa chữa "những hành vi sai lầm" và hủy bỏ các mức thuế đơn phương. Washington phải thể hiện "sự chân thành" trong quá trình đàm phán. "Việc lấy đối thoại làm cái cớ để ép buộc sẽ không hiệu quả", bộ này tuyên bố.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez tại Bắc Kinh ngày 11/4. Ảnh: AP

Giới quan sát cho rằng không phải tất cả đối tác đều tin Mỹ sẽ giành thế thượng phong trong cuộc đấu với Trung Quốc. Nhiều quốc gia hiện coi Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất, không phải Mỹ. Australia là một ví dụ. Giá trị xuất khẩu của nước này sang Mỹ chỉ bằng 15% lượng xuất khẩu sang Trung Quốc.

"Mỹ dựng tường chắn còn Trung Quốc xây cầu nối", Thẩm Thi Vĩ, chuyên gia tại Đại học Sư phạm Chiết Giang, Trung Quốc, nói.

Không giống Mỹ, Trung Quốc không yêu cầu các nước chọn phe. "Không có quốc gia nào ngây thơ, họ luôn phòng bị. Ý tưởng rằng các nước phải chọn phe giữa Mỹ và Trung Quốc là hoàn toàn sai lầm, điều đó sẽ không bao giờ xảy ra. Mọi người ngày nay đều chọn phe theo vấn đề, không phải theo quốc gia", Châu Ba, đại tá quân đội Trung Quốc về hưu, chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược và An ninh Quốc tế thuộc Đại học Thanh Hoa, nói.

Bernard Guetta, thành viên Nghị viện châu Âu, cảnh báo không thể loại trừ khả năng châu Âu và Trung Quốc hướng tới xây dựng mối quan hệ khăng khít hơn, nếu chính quyền ông Trump không thay đổi hướng đi và chính sách áp thuế như hiện nay.

"Châu Âu ngày càng quan tâm tới khả năng xích lại gần hơn với Trung Quốc, bởi chính quyền mới ở Mỹ không có động thái thân thiện nào với EU, thay vào đó chỉ gây khó chịu", Guetta nói.

Tuy nhiên, một số chính trị gia châu Âu khác tỏ ra thận trọng hơn. "Căng thẳng với Mỹ không đồng nghĩa chúng tôi phải lập tức nghiêng về Trung Quốc", Nicolas Zippelius, thành viên quốc hội Đức, nói.

Ông thêm rằng giải pháp ưu tiên hiện tại là EU đa dạng hóa quan hệ thương mại với các nước có cùng chí hướng như Nhật Bản hoặc vùng Vịnh Ba Tư, song thừa nhận "mọi thứ sẽ rất khó khăn".

Cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton cảnh báo động thái của chính quyền ông Trump nhằm tăng sức ép với Trung Quốc về thương mại có thể phản tác dụng, vì thuế quan sẽ ảnh hưởng cả đồng minh.

"Đây chắc chắn không phải cách bạn hành xử với bạn bè. Bạn không thể công khai giáng đòn vào họ và sau đó nói rằng tôi sẽ đánh thuế trừ khi bạn hành xử tốt hơn trong các cuộc đàm phán thương mại", Bolton nói.