AI - con dao hai lưỡi

Học sinh, sinh viên sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) có lẽ chỉ sau giới công nghệ. Sử dụng AI là xu thế tất yếu trong học tập, nghiên cứu khoa học, nhưng đừng để sinh viên trở thành người phụ thuộc vào AI?

Ý thức của người học

Từ năm thứ 2, N.D.T, sinh viên ĐH Kinh tế Quốc dân đã có một “con” AI song hành. T cho biết, có nhiều môn học phải nhờ tới sự hỗ trợ của AI. Ví dụ như môn Kinh tế lượng, hay môn Thống kê, theo T là “khó kinh khủng”. Ở trên lớp T không thể hiểu hết, vì vậy về nhà nhờ sự hỗ trợ của AI. Cách T thường dùng là chuyển phần giáo trình để AI “đọc”, sau đó, nhờ AI tóm tắt từng chương. Ở mỗi chương, T yêu cầu AI lí giải vì sao giáo trình lại đưa những định luật, hàm này, hàm kia vào. Bằng sự hỗ trợ “nhiệt tình” đó, T đã tháo gỡ những khó khăn khi tiếp cận bài học trên lớp.

“Thầy cô không cấm sinh viên dùng AI. Thầy cô chỉ yêu cầu phải hiểu vì sao bài tập lại có kết quả đó”, T nói. Các bạn trong lớp T đều sử dụng AI phục vụ học tập, ai không có điều kiện thì dùng các AI miễn phí hoặc 2 bạn mua chung một AI; bạn có điều kiện có thể sở hữu 2-3 AI mất phí.

AI không chỉ phục vụ học tập mà còn phục vụ nghiên cứu. Với sinh viên ngành công nghệ thông tin, AI đẩy nhanh quá trình nghiên cứu, nhất là ở giai đoạn đánh giá mô hình máy học (machine learning). Đặc biệt, trong giai đoạn thực nghiệm, AI có thể nhận diện lỗi nhanh hơn sinh viên.

Advertisement

Sinh viên sử dụng AI phục vụ học tập Ảnh: NGHIÊM HUÊ

Đi kèm với lợi ích, AI cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, nguy cơ cao nhất là học sinh ở các bậc học Tiểu học, THCS, khi các em chưa nhận thức đầy đủ giá trị của bản thân khi sử dụng. Nếu không có định hướng và hỗ trợ từ giáo viên, các em sẽ mất khả năng tư duy. Cô Đ.A.N, giáo viên dạy văn tại Hà Nội cho biết, nhiều học sinh của cô, mới lớp 6, lớp 7 đã sử dụng ChatGPT để viết văn, trả bài tập. Khi đọc bài, giáo viên dễ dàng phát hiện. Khi đó, cô vừa trao đổi, vừa đưa ra giải pháp mạnh như trừ điểm và trao đổi với phụ huynh. Theo cô Đ.A.N, nếu không được định hướng, sẽ rất nguy hiểm, bởi ở bậc học thấp, giáo dục là để giúp các em hình thành khả năng tư duy, nhận thức, làm giàu bản thân bằng kiến thức phổ thông.

Trước sự phát triển không ngừng của AI, lãnh đạo một trường đại học cho rằng, sẽ xuất hiện những “tầng lớp vô dụng”, bao gồm những người bị thay thế bởi robot như: lao động phổ thông, công nhân nhà máy, thậm chí nhân viên văn phòng. Ngay trên ghế nhà trường, nếu không có những định hướng chuẩn chỉ, sát sao, sẽ xuất hiện những “sinh viên vô dụng” vì phụ thuộc vào AI trong học tập, nghiên cứu.

TS. Nguyễn Tuấn Long (Khoa Toán kinh tế, trường Công nghệ, ĐH Kinh tế quốc dân) cho rằng, AI dần trở thành một phần không thể thiếu trong giáo dục hiện đại, mang đến nhiều cơ hội cũng như thách thức. Trong bối cảnh đó, giảng viên đóng vai trò trung tâm trong việc định hướng và hướng dẫn sinh viên sử dụng AI một cách hiệu quả và có trách nhiệm. Trước hết, giảng viên cần chủ động cập nhật kiến thức về AI thông qua các khóa tập huấn để hiểu rõ tiềm năng ứng dụng trong thiết kế bài giảng, sáng tạo nội dung và đổi mới phương pháp giảng dạy. Bên cạnh đó, họ cần hướng dẫn sinh viên cách sử dụng các công cụ AI phổ biến như ChatGPT, Google NotebookLM... nhằm hỗ trợ phân tích văn bản, viết bài hay tra cứu thông tin. AI cũng hỗ trợ giảng viên trong việc cá nhân hóa trải nghiệm học tập, đánh giá công bằng và phát hiện hành vi gian lận.

Không để AI thay thế

Theo TS. Nguyễn Tuấn Long, sinh viên cần được giáo dục về trách nhiệm trong sử dụng AI. Họ phải công khai việc sử dụng AI trong các sản phẩm học thuật, không để AI thay thế hoàn toàn cho nỗ lực cá nhân, đồng thời phát triển tư duy phản biện bằng cách phân tích, đánh giá thông tin từ AI một cách chọn lọc. Không nên lạm dụng AI, đặc biệt trong các kì thi hay bài luận.

“Trong vai trò giảng viên đại học, tôi nhận thức rõ rằng, AI đang từng bước làm thay đổi bối cảnh giáo dục hiện đại. Vì vậy, việc hướng dẫn sinh viên sử dụng AI một cách hiệu quả và có trách nhiệm là nhiệm vụ chúng tôi phải đảm nhận”, TS. Nguyễn Tuấn Long nói.

TS. Phạm Hiệp, Trường ĐH Thành Đô cho rằng, trong các bài giảng, ông thường “cấy” nội dung hướng dẫn sinh viên sử dụng AI hiệu quả trong học tập và nghiên cứu. “Quan điểm của tôi không cấm sinh viên dùng AI, mà có hướng dẫn và chế tài để sinh viên sử dụng AI có trách nhiệm, đúng giao ước”, TS. Phạm Hiệp khẳng định.

Theo báo cáo công bố tháng 5/2024, trên chuyên san Kinh tế và dự báo, nhóm nghiên cứu tại ĐH Kinh tế Quốc dân chỉ ra rằng, 78,92% sinh viên trên địa bàn TP Hà Nội dùng ChatGPT cho học tập, kết quả được cải thiện sau khi sử dụng. Con số này đến nay có thể cao hơn rất nhiều.

Nhưng làm thế nào để dùng AI có trách nhiệm? Ông Hiệp lấy ví dụ, người học khi trích dẫn phải trích dẫn nguồn nguyên gốc, kiểm tra từ nguồn nguyên gốc, không lấy từ AI nhất là ChatGPT. Sinh viên có thể lấy nhiều nội dung từ AI, nhưng phải hiểu bản chất vấn đề. “Sinh viên là tác giả của bài làm, không phải AI. Tôi sẽ trừ điểm thật nặng nếu đưa kiến thức từ AI vào bài tập mà không hiểu gì”, ông Hiệp chia sẻ. Ông khuyến cáo, các trường nên duy trì những bài thi không internet hoặc thi trên giấy để kiểm tra năng lực kiến thức thực của sinh viên.

Giảng viên phải đi trước một bước, phải hiểu và sử dụng AI thành thạo hơn sinh viên, đặc biệt là nguyên tắc đạo đức; có kĩ năng đặt câu hỏi để phát hiện sinh viên “gian lận” bằng AI. Trong tập huấn nghiệp vụ sư phạm hằng năm, các trường cần bổ sung quy định về AI để giảng viên cập nhật. Đồng thời, phải “cấy” các hướng dẫn, sử dụng AI hiệu quả, không vi phạm liêm chính, đạo đức khoa học vào chương trình đào tạo cho sinh viên.