Lệ phí xét tuyển đại học mỗi trường thu một kiểu, vì sao?

Tuyển sinh đại học không chỉ là cánh cửa mở ra tương lai học tập cho người trẻ, mà còn phản ánh cách một hệ thống giáo dục tổ chức công bằng, chuyên nghiệp và lấy người học làm trung tâm. Một hệ thống tuyển sinh tốt không để ai bị bỏ lại phía sau – vì thiếu điểm, đã đành, nhưng càng không thể vì thiếu tiền nộp lệ phí.

Từ mùa tuyển sinh 2025, tất cả các nguyện vọng xét tuyển đại học đều phải được đăng ký trên hệ thống tuyển sinh chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Đây là bước đi quan trọng nhằm chuẩn hóa, số hóa và minh bạch hóa quy trình tuyển sinh. Thế nhưng, thực tế đã xuất hiện tình trạng một số trường đại học thu lệ phí khác nhau.

Có trường thu vài chục nghìn, có trường lên đến vài trăm nghìn đồng cho mỗi hồ sơ. Việc mỗi nơi một kiểu, mạnh ai nấy thu không chỉ gây áp lực tài chính cho thí sinh, mà còn đặt ra câu hỏi về tính minh bạch, công bằng và cả hình ảnh của chính các trường đại học.

Về nguyên tắc, tuyển sinh là một hoạt động công phục vụ người học, phải được tổ chức công khai, công bằng và đúng luật. Luật Giáo dục đại học quy định rõ: các trường được tự chủ tuyển sinh, nhưng không thể vì thế mà tự ý đặt ra lệ phí theo kiểu “ai thu được thì thu”.

Các trường lý giải rằng khoản phí thu để bù đắp chi phí hệ thống, nhân sự, phần mềm xử lý hồ sơ. Tuy nhiên, với xu hướng chuyển đổi số, việc xử lý dữ liệu đã có thể tự động hóa, việc nhập liệu hay xác minh tổ hợp môn không còn quá phức tạp.

Thực trạng này không chỉ tạo cảm giác thiếu minh bạch mà còn gây bất lợi cho những thí sinh có hoàn cảnh khó khăn. Một học sinh nghèo muốn đăng ký nhiều phương thức, nhiều trường, có thể phải nộp hàng trăm nghìn đồng chỉ để "được xét", chưa nói đến khả năng trúng tuyển. Điều đó đi ngược lại nguyên tắc tạo cơ hội tiếp cận công bằng với giáo dục đại học.

Tự chủ không đồng nghĩa với tùy tiện. Khi một trường công lập tổ chức tuyển sinh, sử dụng cơ sở vật chất, con người và phần mềm được đầu tư từ ngân sách, thì việc thu lệ phí từ người học phải tuân thủ nguyên tắc: hợp lý, đúng quy định và có giải trình. Nếu không kiểm soát, lệ phí có thể trở thành công cụ “lọc ngầm” người học – không phải bằng năng lực, mà bằng khả năng chi trả.

Để đảm bảo sự công bằng và minh bạch, Bộ GDĐT cần sớm ban hành hướng dẫn thống nhất về lệ phí tuyển sinh, bao gồm: danh mục lệ phí được phép thu, mức trần cụ thể, nguyên tắc công khai và cơ chế giám sát.

Đồng thời, cần làm rõ tiêu chí khi trường thu lệ phí riêng: chỉ áp dụng khi có tổ chức hoạt động tuyển chọn mang tính phân loại – như thi đánh giá năng lực, xét tuyển hồ sơ năng lực hoặc phỏng vấn. Các khoản phí xử lý hồ sơ đơn thuần cần được tính trong lệ phí chung do Bộ tổ chức.

Ngoài ra, nên có cơ chế miễn hoặc giảm lệ phí đối với học sinh thuộc diện khó khăn – điều nhiều nước đã áp dụng để tránh việc lệ phí trở thành rào cản vào đại học. Việc thiết lập kênh phản ánh và công bố công khai bảng lệ phí tuyển sinh của các trường trên cổng tuyển sinh quốc gia cũng là biện pháp minh bạch hiệu quả.

Tuyển sinh đại học không chỉ là cánh cửa mở ra tương lai học tập cho người trẻ, mà còn phản ánh cách một hệ thống giáo dục tổ chức công bằng, chuyên nghiệp và lấy người học làm trung tâm. Một hệ thống tuyển sinh tốt không để ai bị bỏ lại phía sau – vì thiếu điểm, đã đành, nhưng càng không thể vì thiếu tiền nộp lệ phí.

(Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả)