Trung Quốc có thể khiến các nhà máy ô tô toàn cầu tê liệt như thế nào?

Việc Trung Quốc bất ngờ cấm xuất khẩu nhóm khoáng sản “đất hiếm nặng” đã làm rung chuyển ngành công nghiệp ô tô toàn cầu. Sự kiện này cho thấy mức độ phụ thuộc nguy hiểm của thế giới vào chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược từ Trung Quốc – đặc biệt khi những vật liệu này không thể thiếu trong sản xuất xe hơi, cả truyền thống lẫn điện.

Đất hiếm là nhóm 17 nguyên tố đóng vai trò thiết yếu trong vô số sản phẩm công nghệ hiện đại, từ máy bay chiến đấu, tàu ngầm, điện thoại thông minh đến thiết bị thể thao. Trong ngành ô tô, vai trò của đất hiếm càng trở nên không thể thay thế.

Đối với xe chạy xăng, đất hiếm giúp xử lý khí thải qua bộ lọc xúc tác. Với xe điện, chúng là thành phần cốt lõi trong động cơ và pin. Nhưng ít ai biết rằng, đất hiếm còn có mặt trong dây an toàn, vô lăng, các bộ phận điện tử - gần như không thể sản xuất ô tô nếu thiếu chúng.

“Đất hiếm cực kỳ quan trọng, không chỉ với xe điện,” bà Gracelin Baskaran từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế nhấn mạnh. “Không có chúng, bạn không thể lắp ráp một chiếc xe hơi hoàn chỉnh.”

Advertisement

Ảnh minh họa

Trung Quốc đang nắm giữ chuỗi cung ứng đất hiếm ra sao?

Dù tên gọi là “đất hiếm,” nhưng thực tế các nguyên tố này không quá hiếm trong tự nhiên. Vấn đề nằm ở chỗ: việc tách chiết và xử lý chúng là một quy trình vô cùng phức tạp, tốn kém và độc hại.

Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu. Nhưng điều đáng lo hơn là nước này chiếm tới 90% năng lực xử lý – đặc biệt độc quyền hoàn toàn với đất hiếm nặng, vốn rất quan trọng và khó thay thế.

Sự thống trị này đã được Trung Quốc củng cố dần từ trước năm 2023. Tuy nhiên, cú sốc thực sự xảy ra khi vào ngày 4/4 vừa qua, nước này bất ngờ cấm xuất khẩu nhóm đất hiếm nặng - đẩy cả ngành ô tô thế giới vào khủng hoảng.

Các nhà sản xuất xe tại châu Âu đã phải tạm dừng hoạt động nhà máy. Tại Mỹ, Ford buộc phải ngừng dây chuyền sản xuất mẫu SUV Explorer nổi tiếng do thiếu vật liệu.

“Lệnh cấm xuất khẩu đến một cách bất ngờ, không ai kịp xoay xở,” ông Dan Hearsch từ hãng tư vấn AlixPartners cho biết. “Chỉ vài tuần sau, toàn bộ nguyên liệu dự trữ đã cạn kiệt.”

Dù gần đây Trung Quốc đã “nhẹ tay” hơn khi cho phép một số doanh nghiệp cung ứng phụ tùng được tiếp cận hạn chế, nhưng không ai dám chắc các thỏa thuận hiện tại sẽ duy trì được lâu.

Chính quyền Trump mới đây công bố đạt được thỏa thuận đẩy nhanh việc chuyển giao đất hiếm và nam châm từ Trung Quốc sang Mỹ. Nhưng với bối cảnh căng thẳng thương mại liên tục leo thang, sự ổn định là điều xa vời.

Có cách nào giúp ngành ô tô thoát phụ thuộc vào Trung Quốc?

Chuyên gia Baskaran cho rằng: "Chúng ta chưa thoát khỏi rắc rối." Các biện pháp kiểm soát khoáng sản từ phía Trung Quốc đã gia tăng trong suốt hai năm qua và đất hiếm chỉ là phần mới nhất của câu chuyện.

Tuy vậy, ngành công nghiệp vẫn có một số hướng đi dài hạn: phát triển công nghệ tái chế, đầu tư vào các mỏ khai thác mới ngoài Trung Quốc, hoặc thúc đẩy đổi mới sáng tạo để thay thế vật liệu.

Cuộc khủng hoảng này có thể sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp đẩy nhanh quá trình đa dạng hóa nguồn cung. Tuy nhiên, theo ông Hearsch, tình hình có thể còn xấu hơn: “Hôm nay là đất hiếm. Ngày mai có thể là một vật liệu khác mà hiện tại chẳng ai để ý, nhưng bỗng dưng trở nên cực kỳ quý giá.”